Alles wat je over euthanasie wilt weten.

Je moet er zelf om vragen.
Euthanasie is geen recht, maar een verzoek aan een arts, vaak aan de eigen (huis)arts. De wens om te sterven wordt vervolgens uitgebreid en meerdere malen besproken. Met die gesprekken en vaak ook huisbezoeken onderzoekt de arts of aan de zes zorgvuldigheidseisen van de euthanasiewet wordt voldaan. In de meeste gevallen wordt euthanasie verleend aan mensen met kanker in de laatste fase van hun leven en met mensen met chronische ziekten en hart- en vaataandoeningen. Ook met andere aandoeningen en klachten, denk aan psychiatrische problemen, dementie en ouderdomsklachten, kan iemand een verzoek om euthanasie indienen, al blijkt uit de praktijk dat die complexer zijn om te beoordelen. Dat maakt de duur van een euthanasietraject ook lastig om te voorspellen. Bij uitbehandelde kanker gaat het vaak sneller dan bij complexere verzoeken van psychiatrische patiënten bijvoorbeeld of mensen met dementie. Een arts beslist nooit alleen of een euthanasieverzoek kan worden ingewilligd, er moet altijd minimaal één andere onafhankelijke arts geraadpleegd worden. Dit kan een SCEN-arts zijn, dat staat voor Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland.

Een (huis)arts is niet verplicht mee te werken. Als je huisarts – om wat voor reden dan ook – niet kan meewerken aan je euthanasieverzoek, kun je je aanmelden bij het Expertisecentrum Euthanasie. Een team van artsen of verpleegkundigen onderzoekt dan je euthanasieverzoek.

Er zijn twee vormen:

• Als een arts een patiënt een dodelijk medicijn geeft, heet dit euthanasie.
• Bij hulp bij zelfdoding geeft een arts een dodelijk medicijn aan een patiënt en die neemt dat zelf in. Voor sommige mensen is dit de ultieme manier om regie te houden over het einde van het leven.

In maar 14 landen of staten ter wereld is euthanasie bij wet geregeld. Dat zijn Nederland, België, Luxemburg, Colombia, aantal provincies in Canada, en de staten Oregon, Montana, Washington, Vermont en Californië in de VS, Mexico, Japan, Zwitserland en Spanje.

Een goede dood

In het Oudgrieks betekent euthanasie: een goede dood: eu is goede en thanatos is dood. Nederland is een van de weinige landen waar euthanasie in de wet is geregeld. Euthanasie is een zelfgekozen dood met behulp van een arts. Dat gebeurt uit vrije wil, een patiënt móét er zelf om vragen. Alleen als een arts zich houdt aan alle zes de zorgvuldigheidseisen van de euthanasiewet, is hij niet strafbaar voor het beëindigen van iemands leven.
Meer info: rijksoverheid.nl

Praat erover

“Nadenken over euthanasie is een proces dat tijd nodig heeft. Hoe lastig ook, praat erover met je naasten. Er verschijnt elke week wel iets in de media over de dood, dat kan een mooie aanleiding zijn voor een gesprek. Kinderen kunnen hun ouders ook vragen stellen, bijvoorbeeld: ‘Wat vind je belangrijk in je laatste levensfase? Wat wil je wel en wat niet?’ Voor familie en vrienden die uiteindelijk achterblijven, kan het heel helpend zijn om te weten dat euthanasie een wens is. Dat neemt hun verdriet niet weg, maar kan voor acceptatie van het einde zorgen.”

Koffie-euthanasie

Een verpleeghuisarts paste in 2016 euthanasie toe bij een 74-jarige vrouw met vergevorderde dementie. In een wilsverklaring had zij vastgelegd dat ze euthanasie wilde als ze vanwege dementie naar een verpleegtehuis zou moeten. Toen ze daar toch belandde, gaf zij wisselende verklaringen over haar doodswens. Na uitvoerig overleg met haar familieleden, verzorgers en andere artsen, werd haar euthanasieverzoek ingewilligd. Ze kreeg een slaapmiddel in haar koffie om te voorkomen dat ze in verwarring en paniek raakte tijdens het toedienen van de dodelijke middelen. Later spraken kritische artsen zich fel uit. De zaak belandt via het medische tuchtcollege en de rechtbank voor de Hoge Raad. Uitspraak: de arts heeft zorgvuldig gehandeld.

“Juridisch gezien was deze uitspraak een goede zaak, omdat bewezen werd dat de arts in kwestie naar de letter van de wet heeft gehandeld. Ook werd bevestigd dat euthanasie bij (vergevorderde) dementie mogelijk is, mits er een complete en actuele wilsverklaring aanwezig is en aan alle zorgvuldigheidseisen is voldaan. De zaak verliep echter niet zonder slag of stoot en heeft veel stof doen opwaaien. Hierdoor achten we de kans groot dat huisartsen lang niet altijd hun vingers willen branden aan een euthanasiezaak waarbij dementie aan de orde is.”

Medische wilsverklaringen

Nadenken over het einde van je leven is niet leuk, maar wel verstandig. Want wat als je een ernstige ziekte, ongeluk of beroerte krijgt, of dementie en zelf niet meer kunt aangeven wat je wensen zijn zolang je nog leeft? “Vastleggen wat je later wilt, is nuttig. Wacht niet tot het laatste moment, maar denk erover na als je nog gezond bent. Om regie te hebben over je laatste levensfase kun je drie verschillende wilsverklaringen opstellen. In een behandelverbod leg je vast wanneer je geen (medische) behandeling meer wilt. In een medische volmacht leg je vast wie namens jou spreekt, als je dat zelf niet meer kunt. In een euthanasieverzoek beschrijf je welke situatie je als ondraaglijk en uitzichtloos lijden ervaart. Het is belangrijk dit met zowel je huisarts als je naasten te bespreken. Het is geen garantie dat je euthanasie krijgt, er volgt altijd een onderzoek. Artsen adviseren om dit verzoek elk jaar opnieuw te bekrachtigen. Want, zo is de gedachte: wie dichter bij de dood komt wil de grenzen om het leven te verlengen nog weleens verruimen. Overigens kan een verzoek tot het laatste moment worden ingetrokken. De medische wilsverklaringen leg je vast in een medisch dossier, bij je (huis-)arts. Een levenstestament is een notariële akte waarin je bij de notaris vastlegt wie jouw financiële, persoonlijke en medische zaken regelt als je er zelf niet meer toe in staat bent. Een notaris geeft jouw medische wensen niet door aan een arts, dat moet je zelf doen.”

In 1997 werd in de Amerikaanse staat Oregon een euthanasiewet aangenomen, als allereerste ter wereld. Euthanasie was toen enkel bestemd voor mensen met een zeer korte levensverwachting.

6 Zorgvuldigheidseisen

1. De arts is tot de overtuiging gekomen dat het verzoek vrijwillig en weloverwogen is.
2. De arts is tot de overtuiging gekomen dat de patiënt ondraaglijk en uitzichtloos lijdt.
3. De arts heeft de overtuiging dat de patiënt is voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevindt en over diens vooruitzichten.
4. De arts is met de patiënt tot de overtuiging gekomen dat er geen redelijke andere oplossing is.
5. De arts heeft ten minste één andere, onafhankelijke arts geraadpleegd.
6. De arts voert de euthanasie op een zorgvuldige wijze uit.

Meldplicht

Als een arts euthanasie heeft uitgevoerd, moet die dat direct melden bij de gemeentelijke lijkschouwer. Die onderzoekt vervolgens de doodsoorzaak en doet weer melding van euthanasie bij de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie (RTE). Deze commissie beoordeelt of de euthanasie volgens de wet is uitgevoerd.

Interessante boeken

• Beginnen over het einde, Over euthanasie bij dementie door Henk Blanken (de Correspondent bv)
• Leven met euthanasie. Geliefden vertellen over hun ervaringen door Theo Boer en Stef Groenewoud (Kokboekencentrum).
• Aangeklaagd voor euthanasie. Middelpunt van een juridisch steekspel door Marinou Arends* (Wolf Legal Publishers).
• Slotakkoord 15 misverstanden over euthanasie en hulp bij zelfdoding door Willeke Stadtman (Just Publishers).*Geschreven door de verpleeghuisarts uit de ‘koffie-euthanasie’ zaak

Wanneer ben je te laat?

“Wij zien steeds meer aandacht voor euthanasie bij dementie. Juist de vraag: ‘wanneer ben je te laat?’ houdt veel mensen bezig. Dat is zo als je – officieel gezegd – niet meer wilsbekwaam ter zake bent, dus over je doodswens. Dementie kan dat lastig maken, omdat de hersenfunctie door de ziekte afneemt. Daarom is het verstandig om je wensen op papier te zetten als je (nog) helder van geest bent. Wie niet meer wilsbekwaam is en geen wilsverklaring heeft, kan geen euthanasie krijgen. Heb je wel een wilsverklaring, dan moet ondraaglijk en uitzichtloos lijden alsnog worden aangetoond.”

Het aantal euthanasiegevallen waarbij sprake was van vergevorderde dementie, zoals in de koffie-euthanasiezaak is verdubbeld van 3 in 2017 naar 6 in 2021.

Meer lezen?

• nvve.nl – Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde
• expertisecentrumeuthanasie.nl– begeleidt artsen en is er voor hulpvragers die niet bij hun eigen arts terechtkunnen
• rijksoverheid.nl/onderwerpen/levenseinde-en-euthanasie/euthanasie– zo zit het in de wet
• thisistheend.nl– documentaires en films over levenseinde en dood
• nvve.nl/weekvan – dit is de website van de week van de euthanasie)
• nvve.nl/misverstanden– een overzicht van de misverstanden over euthanasie en hoe het écht zit. Gekoppeld aan persoonlijke verhalen.

Bron: NVVE Nederland.