Als je vergeetachtig wordt, wanneer moet je dan naar de huisarts?

We vergeten allemaal weleens een afspraak of iemands naam. Toch duiden geheugenproblemen niet altijd op alzheimer of een andere vorm van dementie. Wanneer is het dan wél tijd voor extra onderzoek?

Anne-Marie (60): “Vanwege borstkanker ben ik in 2009 behandeld met chemo en andere medicatie. Daarvan is bekend dat je geheugenproblemen kunt krijgen. Dus die vergeten boodschappenbriefjes of het verwarren van namen, weet ik aan die behandeling. Behandelaars die ik erover sprak, dachten dat het kwam door de stress en spanning die het hele traject met zich meebracht.”

Online testen dementie
Normaal gesproken herstelt het geheugen na een chemobehandeling. Dat duurde bij Anne-Marie wel erg lang, vond haar omgeving. Haar zoon Ewoud vertelt: “Ze kon naar de winkel gaan voor brood, maar terugkomen met taart of cola. Of ze was pasta bolognese aan het maken, maar ging dan ineens aardappelen schillen. Dan leidde iemand haar af, haalden we de aardappelen weg en legden we de spaghetti klaar. We hielpen haar volop, maar ze merkte zelf ook dat er dingen niet klopten, dus wilde ze naar de huisarts.”

De huisarts deed een paar testjes en stuurde Anne-Marie door naar het ziekenhuis voor een hersenscan. Die leek te wijzen op de ziekte van Alzheimer. Anne-Marie: “Ik moest naar het Alzheimercentrum in Amsterdam. Na allerlei testen werd het bevestigd: ik had de ziekte van Alzheimer.”

Online testen dementie
Testen op dementie is complex en kan niet online. Wel kan geheugentest.nl inzicht geven in geheugenproblemen en alledaagse vergissingen die mogelijk een eerste symptoom zijn van dementie. Toch bezorgd? Bezoek de huisarts.

Oorzaken van dementie:
* Ouder worden
* Genen (de een is gevoeliger om dementie te ontwikkelen dan de ander)
* Omgevingsfactoren, zoals leefstijl (eet-, rook-, en drinkgedrag bijvoorbeeld)
* Depressie
* Roken
* Lage mentale activiteit (zoals weinig uitdaging in werk of beperkte sociale activiteiten)
* Weinig bewegen
* Hoge bloeddruk
* Diabetes
* Sterk overgewicht

Aandacht en concentratie
In de volksmond worden de termen alzheimer en dementie door elkaar gebruikt. Maar dementie is de verzamelnaam voor een combinatie van symptomen (een syndroom) waarbij de hersenen informatie niet meer goed kunnen verwerken. Alzheimer is de vorm van dementie die het meest voorkomt, circa 70 procent. Andere veelvoorkomende vormen zijn vasculaire dementie (16 procent), frontotemporale dementie (FTD) en Lewy body dementie.

Anne-Marie was nog maar 59 toen ze de diagnose kreeg. Het is begrijpelijk dat haar behandelaars niet direct aan dementie dachten. Onder de 60 jaar is het namelijk zeldzaam. “Dementie komt in Nederland voor bij ongeveer vijftienduizend mensen jonger dan 65 jaar”, vertelt neuroloog Evelien Lemstra. Ze werkt bij het Alzheimercentrum Amsterdam. “Vanaf 80 jaar krijgt één op de vier mensen het. Vergeetachtigheid op jonge of middelbare leeftijd hangt vooral samen met omstandigheden. Denk aan slaapgebrek, drukte of te veel afleiding en stress. Ook depressie of lichamelijke issues als een schildklierafwijking of de overgang kunnen het veroorzaken. Belangrijke factoren voor een goed geheugen zijn aandacht en concentratie. Als die twee negatief worden beïnvloed, onthoud je vaak minder.”

Ga maar na: onze baas geeft ons een spoedklus, we ervaren stress en vergeten daardoor een belangrijk document te versturen. Of we hebben slaapgebrek vanwege een ziek kind en weten daardoor niet meer dat onze echtgenoot vertelde dat hij een week naar het buitenland moest. In beide gevallen kampen we met beperkte aandacht en concentratie, en dus is er geen reden om te vrezen voor een serieus geheugenprobleem. Waarschijnlijk is de informatie minder goed opgeslagen en lastiger terug te halen. Ziedaar het verschil met dementie.

De vier meest voorkomende vormen van dementie

De ziekte van Alzheimer (70%)
De bekendste vorm van dementie, waarbij er eiwitafzetting in de hersenen plaatsvindt. De eiwitten gaan klonteren en maken hersencellen kapot. Dit proces strekt zich uit over jaren en is pas merkbaar als er veel schade is, waardoor de typerende dementieklachten optreden zoals geheugen- en taalstoornissen.

Vasculaire dementie (16%)
Hierbij gaat hersenweefsel verloren door vaatschade in de hersenen. De opvallendste symptomen zijn langzamer denken en spreken, traag handelen en vaak loopstoornissen. Daarnaast ontstaan er ook problemen met bijvoorbeeld concentratie of met meerdere dingen tegelijk doen.

Frontotemporale dementie (FTD)
Hersencellen in de frontaalkwab (gedragsgebied en planning/organisatie) en de temporaalkwab (taalgebied) sterven af. Heftige veranderingen in gedrag, taalvaardigheid en verlies van overzicht kunnen dan ook signalen zijn. In tegenstelling tot andere vormen van dementie komt FTD al op jonge leeftijd voor, meestal tussen de 40 en 60 jaar.

Lewy body dementie
Hierbij zitten er speciale eiwitafzettingen – zogenaamde Lewy body’s – in de zenuwcellen van de hersenen. Deze dementievorm is herkenbaar aan de schommelingen in het cognitief functioneren en verschijnselen van de ziekte van Parkinson, zoals stijfheid, traagheid en voorovergebogen lopen. Patiënten hebben regelmatig hallucinaties.
Bron: alzheimer-nederland.nl en dr. Evelien Lemstra

Dagelijks functioneren
Dementie is een hersenaandoening die wel wat verder gaat dan verslapte aandacht en verminderde concentratie. Dr. Evelien Lemstra: “Dit syndroom veroorzaakt stoornissen in meerdere cognitieve functies.” Oftewel: functies die belangrijk zijn voor het dagelijks functioneren. Het geheugen valt daaronder, maar ook taal, dingen plannen en organiseren, ruimtelijk inzicht en het aanpassen van gedrag in sociale situaties. Daarnaast kan het bedienen van apparaten – zoals een koffiemachine of autoradio – een probleem worden. Bij Anne-Marie was de impact van de ziekte niet alleen thuis heel groot, maar ook op haar werk. “Ik ben helaas arbeidsongeschikt geworden. Ik was vaak moe en werd overgevoelig voor prikkels. Als adviserend verpleegkundige ouderengeneeskunde was de medicijnenverdeling onder patiënten een van mijn taken. Met mijn vergeetachtigheid was het niet meer verantwoord dat ik dat bleef doen.”

In de overgang
Om te checken of vergeetachtigheid reden is tot zorg, zijn er tegenwoordig online geheugentestjes. Toch zegt de uitkomst niet alles, vindt neuroloog Evelien Lemstra. “Als je je zorgen maakt, is het beter om naar een arts te gaan. Die kijkt niet alleen naar het geheugen, maar test ook taal, inzicht en andere cognitieve functies. En bij twijfel verwijst hij door.”

Lisanne (50) besloot dat te doen. Zij was altijd al wat warrig en deed weleens zo’n online geheugentest waar dan ‘niets’ uitkwam. Tot ze zich zo’n vijf jaar geleden echt zorgen begon te maken. “Op een dag sprak ik een goede vriendin van wie ik de echtgenoot ook al jaren ken. Ik vroeg: ‘Hoe gaat het met de nieuwe baan van, eh, van… van je man?’ Ik schaamde me dood dat ik zijn naam compleet vergeten was. Enger nog waren de black-outs die ik onderweg had. Als ik in de auto zat, wist ik soms een paar seconden lang niet meer waar ik naartoe ging. Of ik dacht op straat ineens: waar ben ik eigenlijk? Toen wilde ik het laten onderzoeken, ook omdat alzheimer in mijn familie voorkomt.”

Brainfog
De arts deed een paar testjes, maar vermoedde iets anders dan dementie. “Hij dacht aan de overgang, mede vanwege mijn onregelmatige menstruatie. Als het hormoon oestrogeen afneemt, krijg je hormoonschommelingen waardoor er ‘brainfog’ kan optreden. Dat voelt als een soort mist in je hoofd, waardoor je af en toe iets niet meer weet.”

De arts vertelde Lisanne dat bewegen heel belangrijk is om je geheugen goed te houden. Bovendien legde hij uit dat dementie alleen erfelijk is als het familielid erg jong is bij diagnose, bijvoorbeeld veertig of vijftig. Lisanne: “En mijn ouders waren 79 en 84 toen zij alzheimer kregen. Al met al was ik enorm opgelucht. Ik ben meer gaan sporten en inmiddels werkt mijn geheugen wat beter.”

Lusteloos
Dementie gaat vaak gepaard met lusteloosheid. Alzheimer Nederland werkt samen met de Radboud Universiteit aan het structureren van geschikte activiteiten bij dementie die (ook) de lusteloosheid doorbreken. Een welkome hulp voor mantelzorgers.

Braintraining
Het geheugen is lastig te trainen. Zo wordt iemand die kruiswoordpuzzels doet niet beter in sudoku’s of andere taken van het geheugen. Belangrijker is het om onderliggende oorzaken van geheugenproblemen aan te pakken, zoals stress, en geestelijk en lichamelijk in beweging te blijven.

Tijdig alles regelen
Verdrietig genoeg gaat dementie samen met vroegtijdig overlijden. Volgens Alzheimer Nederland leven mensen met dementie gemiddeld zesenhalf jaar met de ziekte. De klachten worden ernstiger en genezing is niet mogelijk. “De medicijnen die er zijn, verminderen soms de symptomen of verbeteren de aandacht en concentratie. En bij Lewy body dementie kunnen medicijnen de hallucinaties verminderen”, zegt neuroloog Evelien Lemstra. “Bij taalproblemen kan een logopedist ondersteunen. En als iemand moeite krijgt met bewegen en handelen, kunnen fysiotherapie, ergotherapie of de combinatie ervan helpen.”

Ze benadrukt dat het belangrijk is om de diagnose tijdig te stellen. “Het zorgt voor begrip in de omgeving en maakt het mogelijk om de zorg thuis te regelen en wensen rondom het levenseinde te bespreken. In het beginstadium van de ziekte kunnen patiënten nog meebepalen. Daardoor houden ze zelf de regie.” Anne-Marie bevestigt dit. “Maak een plan, stem af wie er komt helpen en hoe alles wordt geregeld. Ik heb geluk met mijn behulpzame man en onze hechte familie die continu bijspringt. We groeien door mijn ziekte enorm naar elkaar toe.” Haar gouden tip: doe meteen wat je allemaal nog wil doen. “Mijn man en ik hebben ondanks alles de tijd van ons leven. Want we gaan weekendjes weg, we bezoeken wie we willen en brengen vooral veel tijd samen door. Op dit moment geef ik mijn leven nog een dikke negen.”

Voorkomen van dementie
Helaas is dementie niet te voorkomen. Wel werkt een gezonde leefstijl gunstig voor het ziekteproces. Dit kan helpen:

• Gezond, gevarieerd en regelmatig eten.
  • Voldoende bewegen.
  • Ook huishoudelijke klusjes vallen hieronder, zoals bed opmaken en boodschappen doen.
  • Zo lang mogelijk zelfstandig dingen doen, maar het aangeven als iets niet meer gaat.
  • Geen of weinig alcohol.
  • Niet roken of stoppen met roken.

Feiten over geheugenproblemen

• Mensen met dementie leven gemiddeld 6,5 jaar met de ziekte tot overlijden.
  • Dementie is de snelst groeiende doodsoorzaak. In 1950 waren er 50.000 mensen met dementie.
  • Door vergrijzing zijn dat er nu 290.000 en naar verwachting zijn dat er in 2050 maar liefst 620.000.
  • 1 op de 3 vrouwen krijgt dementie, en 1 op de 7 mannen.

Meer informatie alzheimer-nederland.nl • samendementievriendelijk.nl • dementie.nl | M.m.v. alzheimercentrum.nl, Nederlandse Vereniging voor Neurologie (NVN). | Illustratie: Shutterstock

Bron; Libelle en Margriet