Hulp voor mantelzorgers: hier kun je terecht

Vijf miljoen Nederlanders geven hulp aan ouders, partners, kinderen, familie, vrienden of buren. Mantelzorg is dankbare hulp, maar kan ook ontzettend zwaar zijn. Hoe vind je je weg in het doolhof van regels, wetten en zorg?

Ginette Klein, medewerker MantelzorgNL, sociaaljuridisch adviseur en trainer.

Tamara de Weijer, huisarts, ook bekend als Dokter Tamara.

Wat is mantel­zorg precies?
Mantelzor­g is onbetaalde en vaak langdurige zorg voor hulpbehoevende familieleden, vrienden of andere naasten. Kenmerkend is de persoonlijke band tussen de mantelzorger en degene die hulp nodig heeft. Ginette Klein, sociaaljuridisch adviseur en medewerker bij de Mantelzorglijn van MantelzorgNL, licht toe: “Mantelzorg wordt nog weleens verward met vrijwilligerswerk. Hier kies je voor en je kunt op eigen initiatief stoppen. Met mantelzorg krijgen veel mensen ooit te maken. Vaak als een ouder of partner ziek en/of hulpbehoevend wordt. Wat begint met een keer iemand helpen kan uitgroeien tot dagelijkse zorg. Er zijn mantelzorgers die 24 uur per dag zorgen. Daar kunnen ze niet zomaar mee stoppen omdat er niet altijd iemand is die hun taken overneemt en ze degene van wie ze houden niet in de steek willen laten. Soms verrichten ze ook verpleegkundige handelingen.”

ZIN of PGB?

• ZIN staat voor zorg in natura en dat betekent dat de zorgorganisatie met wie de gemeente, zorgverzekeraar of zorgkantoor een contract heeft, de zorg verleent. De zorgorganisatie regelt de bekostiging, administratie en vervanging als een zorgverlener niet beschikbaar is.
• Pgb staat voor Persoonsgebonden budget, als naaste kun je worden betaald vanuit dit budget. Let wel: dit geldt alleen voor de zorg waarvoor jouw naaste een indicatie heeft. Voordeel is de keuzevrijheid, je bepaalt wie welke zorg verleent en wanneer. Bij een zorgorganisatie ga je mee in hun planning. Regel je dit zelf, dan kun je gemakkelijker een tijd afspreken. Je moet zelf zorgovereenkomsten afsluiten, een zorgplanning maken, de zorgverleners aansturen, administratie bijhouden en vervanging regelen bij afwezigheid.

Zorg en ondersteuning aanvragen
“De gemeente is voor veel mantel­zorgers een startpunt als ze hulp nodig hebben. Daar kun je terecht voor alles wat onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) valt: dat is huishoudelijke hulp, dagbesteding, individuele begeleiding en aanpassingen in een woning – zoals een traplift of drempels verwijderen. Thuiszorg, verpleging en verzorging regel je vanuit de Zorgverzekeringswet (Zvw). Hiervoor is een indicatie nodig en die kun je aanvragen via een thuiszorgorganisatie, een huisarts kan een verwijzing uitschrijven. Ondersteuning vanuit de Wmo en de Zvw kunnen naast elkaar bestaan. Maar komt iemand op het punt dat permanente intensieve zorg of toezicht nodig is, dan moet het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) daar toestemming voor geven en val je vervolgens onder de Wet langdurige zorg (Wlz). Om wegwijs te worden bij alle loketten zijn er onafhankelijke cliëntondersteuners die kunnen meedenken en helpen bij alle aanvragen en geregel van passende zorg en ondersteuning. Gemeentes kunnen je in contact brengen bij cliëntondersteuners in de buurt.”

Werk en mantelzorg taken
Een op de vier werknemers combineert werk met mantelzorgtaken. Dat kan veel en druk zijn. Bespreek je situatie daarom met je werkgever en met collega’s, een vertrouwenspersoon of arboarts. Als je functie het toelaat, kun je afspraken maken over flexibele uren en misschien ook thuiswerken, omdat mantelzorgen niet altijd na werktijd kan. Er zijn verschillende verlofregelingen: calamiteitenverlof, kortdurend en langdurend zorgverlof. Ontvang je een WW- of bijstandsuitkering, dan kun je (tijdelijk) worden vrijgesteld van sollicitatieplicht.

Mantel­zorgers ondersteunen
Ginette Klein: “Vaak zien we de mantelzorgbehoefte groter worden naarmate de tijd vordert, omdat mensen ouder en/of zieker worden en meer hulp nodig hebben. Dan komt er steeds meer op het bordje van de mantelzorger te liggen. Bij de Mantelzorglijn kun je terecht voor alle vragen. Wij denken met je mee en helpen bij het vinden van de juiste hulp. We kunnen je ook doorverwijzen naar een lokaal steunpunt mantelzorg. Zij kunnen helpen bij de juiste formulering van een zorgvraag: hoe zet je op papier wat je nodig hebt? Je kunt er ook terecht voor lotgenotencontact. Veel steunpunten hebben korte lijntjes met vrijwilligersorganisaties, waar mensen actief zijn die mantelzorgers kunnen ontlasten, bijvoorbeeld door de hond uit te laten, in de tuin te werken of een praatje te maken. Een mantelzorgmake­laar ondersteunt mantelzorgers bij uitzoekwerk en regeltaken, met als doel het terugdringen of voorkomen van overbelasting van de mantelzorger. Informatie, kortdurende ondersteuning en praktische oplossingen helpen mantelzorgers om langer te kunnen blijven zorgen. Op bmzm.nl/zoek-mantelzorgmakelaar/ vind je een mantelzorgmakelaar in de buurt, ze zijn vaak aangesloten bij een lokaal steunpunt.

Zelfzorg is geen egoïsme
Huisarts Tamara de Weijer: “Het risico van mantelzorg is dat het zo grenzeloos is. Er komen steeds meer taken bij die mantelzorgers uit liefde op zich nemen. Vaak gebeurt dit ook omdat iemand denkt zijn of haar partner het best te kennen. Of, heel praktisch, omdat je het dichtst bij je hulpbehoevende moeder woont. Mantelzorg kan de band tussen mensen verdiepen. Maar het is wel zaak dat je als mantelzorger goed voor jezelf zorgt, want als je dat vergeet, raak je snel overbelast. Zelfzorg is geen egoïsme.”

Verdelen
“Als huisarts kan ik meekijken naar de draaglast van de mantelzorger: wat ligt er op je bord? En naar de draagkracht: wat kun je aan? Vervolgens kan ik meedenken over de beste verdeling van de zorg. Is er nog meer familie of zijn er vrienden die willen helpen? Een telefoongesprek met een arts, kan de broer die kilometers verderop woont ook prima voeren bijvoorbeeld. Durf elkaar aan te spreken op verantwoordelijkheden, kwetsbaarheid is geen zwakte. Een overbelaste mantelzorger kan zowel psychische als lichamelijke klachten krijgen, zoals hartkloppingen, vermoeidheid en slecht slapen. Zorg dat er ook tijd is voor jezelf, om op te laden, te ontspannen en leuke dingen te doen.”

Noodplan
De Weijer: “Ik adviseer altijd om je te verdiepen in de aandoening die iemand heeft. Zeker in langdurige trajecten waarin mensen steeds verder achteruitgaan en meer functies verliezen. Dan is het goed om voorbereid te zijn op wat komt, taken te verdelen en de zorg zo in te richten dat je ook nog aan jezelf toekomt.” Ginette Klein vult aan: “Het is verstandig om een noodplan te schrijven, voor het geval dat jij de mantelzorg moet overdragen. In dit plan schrijf je alle mantelzorgtaken, medicijngebruik, dagindeling, eventuele medische handelingen en contactpersonen. Een leidraad voor zo’n plan vind je op mantelzorg.nl.”

Vervangende zorg
Een mantelzorgmakelaar of cliëntonder-steuner kan helpen bij het regelen van vervangende zorg, dat heet respijtzorg. Je kunt mogelijk zorg incidenteel overdragen, zodat je, bijvoorbeeld, op vakantie kunt. Of structureel, denk aan elke week een paar uur of een dag in het weekend. De zorg kan worden overgenomen door iemand uit de naaste omgeving, een vrijwilliger of een professional. Voor die laatste is een indicatie nodig voor een vergoeding en die vraag je – afhankelijk van de situatie van de zorgbehoevende – aan bij de afdeling Wmo van je gemeente, de zorgverzekeraar of het zorgkantoor.

Naar de notaris
Als het mogelijk is, ga dan met je naasten om de tafel en bespreek de mogelijkheden van een levenstestament bij de notaris. Daarin wordt vastgelegd wie beslissingen mag nemen als iemand het zelf niet meer kan. Op rechtspraak.nl kun je bewind­voering en mentorschap aanvragen.

Thuiszorghulpmiddelen
Er zijn veel hulpmiddelen die het leven thuis aangenamer of wat makkelijker kunnen maken. Alles wat tijdelijk nodig is, vraag je aan bij een thuiszorgorganisatie in de buurt of via de zorgverzekering. Behalve als iemand blijvend beperkt is in de mobiliteit, dan loopt de aanvraag voor een hulpmiddel via de gemeente.

Verzekering
In principe zijn mantelzorgers via de aan­sprakelijksheidsverzekering (WA) verzekerd voor schade die ontstaat als gevolg van mantelzorg. De meeste gemeentes hebben ook een collectieve aansprakelijkheidsverzekering voor mantelzorgers en vrijwilligers.

Handige sites

• mantelzorg.nl – MantelzorgNL is de vereniging voor mantelzorgers.
• bmzm.nl – Beroeps-vereniging mantelzorgmakelaars.
• pgb.nl – de site van Per Saldo, belangenvereniging van mensen met een pgb.
• werkenmantelzorg.nl – zet zich in voor werkgevers en organisaties die mantelzorgvriendelijk willen werken.
• nbav.nl – voor mantelzorgers die op vakantie willen met degene voor wie ze zorgen.
• zorgmaatjeaanhuis.nl – levert ondersteunende mantelzorg.

Belangrijkste afkortingen

Wmo = Wet maatschappelijke ondersteuning
Zvw = Zorgverzekeringswet
Wlz = Wet langdurige zorg
CIZ = Centrum Indicatiestelling Zorg
Pgb = Persoonsgebonden budget
BMZB = Beroepsvereniging mantelzorg makelaars

Leestips

• Als eigenaresse van een zorgboerderij bood Annelies Krijgsman-Maas twaalf jaar lang zorg aan mensen met een psychische en/of lichamelijke beperking en had veel contact met mantel-zorgers. Vroeg of laat is een hartverwarmend boek vol herkenning voor mantelzorgers en hun omgeving en biedt een praktische steun in de rug voor mensen die zorgen voor een dierbare.
• Anne Margriet Pot is deskundige op gebied van langdurige zorg en dementie. Als haar vader een herseninfarct krijgt en haar moeder dementie, wordt ze ook in haar privéleven geconfronteerd met mantelzorg. In Zorgen van een mantelzorger, haar persoonlijke boek over de dagelijkse dilemma’s van mantelzorgers, neemt ze de lezer mee in haar zoektocht om ‘het goede’ te doen.
• Dagboek van de mantelzorger van Krista Peeters is een invulboek met praktische informatie en tips. Het helpt (beginnende) mantelzorgers overzicht en structuur te houden in de zorg die ze verlenen.

Bron; Margriet